เจ้าของสัตว์เลี้ยงส่วนมากมักจะทำอะไรไม่ถูกเมื่อเจอเหตุการณ์ร้าย ๆ ที่เกิดขึ้นกับสัตว์เลี้ยงของตนเองอย่างกะทันหัน ยกตัวอย่างเช่น ถูกรถชน ถูกน้ำร้อนลวก ถูกกระแสไฟฟ้าซ๊อต มีแผลเนื่องจากกัดกันหรือตกจากที่สูง ในอาหารมีก้างปลาหรือเศษกระดูกแตกตำเหงือก แทงลิ้น คาติดอยู่กับซอกฟัน รวมทั้งกินยาเบื่อยาพิษ ซึ่งนับว่าเป็นอุบัติเหตุที่เกิดขึ้นได้เสมอ ๆ การปฐมพยาบาลก่อนที่จะนำสัตว์เจ็บป่วยไปพบสัตวแพทย์หรือโรงพยาบาลสัตว์นั้น ถ้าเจ้าของผู้เลี้ยงได้ปฏิบัติปฐมพยาบาลเสียก่อน จะทำได้มากหรือน้อยก็จะเป็นประโยชน์และจะช่วยชีวิตสัตว์ได้ทั้งสิ้น ที่พบเห็นกันบ่อย ๆ มีดังนี้กินยาเบื่อยาพิษ กรณีนี้เกิดขึ้นกับแมวบ่อยมากทีเดียว โดยเฉพาะไปกินอาหารที่ใส่ยาเบื่อหนูหรืออาหารบูดเน่า พืชมีพิษ ฯลฯ อาการที่จะสังเกตก็คือ ลิ้นและปากซีด ชัก อาเจียน น้ำลายฟูมปาก ตัวแข็งเกร็ง ขาทั้งสี่เหยียดหรือย่างเบา ๆ ก็เดินโซเซ หมดแรง ถ้าแมวยังมีชิวิตรอดอยู่และปรากฎแน่ชัดว่าถูกยาเบื่อยาพิษแน่นอนแล้วก็ควรจัดการช่วยเหลือโดยเร็วที่สุดขั้นแรกต้องทำให้แมวขจัดเศษยาเบื่อหรือสารนั้นที่มีอยู่ โดยการทำให้แมวอาเจียนซึ่งค่อนข้างยากแต่ก็ควรลองดู เช่น ใช้น้ำอุ่นละลายเกลือจนออกรสเค็มแล้วกรอกใส่ปากจะสามารถกระตุ้นให้อาเจียนสำรอกเอาเศษยาเบื่อออกมาได้ บางครั้งอาจพบคราบยาหรืออาหารนั้น ๆ เปื้อนตามรอบ ๆ ปากก็ต้องใช้น้ำล้างและเช็ดออกให้สะอาดด้วย ต่ไปจึงทำการดูดซับพิษที่ยังหลงเหลือไม่ให้ซึมเข้ากระแสดลหิตต่อไป โดยการใช้สารที่สามารถดูดซับพิษวึ่งหาได้ง่าย เช่น ถ่านและไข่ขาว วิธีทำก็โดยการใช้ถ่านหุงข้าวเล็กน้อยตำให้ละเอียดพร้อมกับเติมน้ำลงไปพอสมควร คนให้เข้ากันดีแล้วป้อนให้แมวกินจนหมด หากใช้ไข่ขาวดิบใช้เพียงหนึ่งฟองตีผสมกับน้ำเปล่า 2 ช้อนโต๊ะ หรือใช้น้ำมันมะกอกกรอกปากจนกว่าจะอาเจียน หากเป็นไปได้ให้เก็บเศษสิ่งที่แมวอาเจียนออกมา เศษอาหารที่พบในบริเวณที่เกิดเหตุ รวมถึงสลากขวดยาหรือสารพิษที่แมวกินเข้าไป นำสิ่งเหล่านี้พร้อมกับรีบนำไปหาหมอ จะช่วยให้หมอสามารถรู้ว่าสารพิษเหล่านี้คืออะไร จะทำให้การรักษามีประสิทธิภาพดีกว่าการเดาสุ่มโดยไม่รู้ต้นสายปลายเหตุหรือข้อมูลอะไรเลยแมลงสัตว์กัดต่อย เมื่อถูกผึ้ง ตะขาบ หรือสัตว์มีพิษกัดต่อยเอาที่ใบหน้า ขาหรือบริเวณต่าง ๆ ถ้าแมวไม่มีอาการแพ้ก็จะหายไปได้เอง แต่ถ้าแพ้พิษเหล่านี้ก็จะมีอาการปรากฎให้เห็นเกิดขึ้น คือหน้าตาบวมผิดปกติ ตาบวมปิด ที่บริเวณขาหรือส่วนอื่น ๆ ที่ถูกพิษบวมขึ้น อาการที่เป็นอันตรายมากจะพบว่าหายใจไม่ออก ปากปิดสนิทซึ่งทำให้ช็อคถึงตายได้ทันที การปฐมพยาบาล ถ้ามีเหล็กในจากผึ้ง ตัวต่อ ให้พยายามดึงเหล็กในของแมลงที่ต่อยให้ออก และประคบบริเวณที่ถูกต่อยด้วยน้ำเย็น ๆ หรือน้ำแข็งทันทีก่อนนำไปหาหมอ ถ้าแมวถูกงูพิษกัด การชลอพิษด้วยวิธีผูกผ้าหรือรัดเหนือแผลนั้นเป็นวิธีที่ค่อนข้างล้าสมัยและไม่ค่อยได้ผล ทางที่ดีควรให้กินยาแก้แพ้ (Anlihistamin) ชนิดเดียวกับที่คนกินแล้วรีบนำส่งหมอทันที และเพื่อประโยชน์แก่การรักษาควรบอกหมอด้วยว่าเป็นงูอะไรหรือนำซากงู้นั้นไปด้วยก็ยิ่งดีการห้ามเลือด เลือดออกมีสาเหตุร้อยแปดพันประการ แต่เท่าที่จำเป็นต้องรู้คืจากบาดแผล เช่น ถูกสังกะสีบาดเท้า ถูกกัด ฯลฯ เมื่อผู้เลี้ยงพบอาการเลือดไหลออกมาภายนอกด้วยสาเหตุอันใดก็ตามสิ่งที่ต้องทำก็คือ ห้ามเลือดและป้องกันเชื้อโรคเข้าแผลทันที การห้ามเลือดทำได้ตั้งแต่วิธีกดบริเวณที่เลือดไหลออกมาด้วยผ้ากอซหรือผ้าสะอาดสักพักหนึ่งเลือดก็จะหยุดไหลถ้าไม่ได้เป็นผลมาจากเส้นเลือดใหญ่ฉีกขาด ในกรณีที่แผลกว้างโดยเฉพาะส่วนที่เป็น ขา เท้า ต้องใช้วิธีขันชะเนาะ โดยใช้เชือกหรือเศษผ้ารัดเหนือบาดแผลแล้วควั่นให้ตึงก็จะสามารถห้ามเลือดได้ แต่ต้องคลายชะเนาะออกเป็นระยะเพื่อให้เลือดบางส่วนไปเลี้ยงส่วนปลายเท้าได้ ส่วนลำตัวหรือช่วงอกและช่วงท้อง หากมีบาดแผลเลือดออกมีทางเดียวคือการใช้ผ้ากอซกดปากแผลแล้วพันรัดให้แน่นรีบนำส่งหมอโดยด่วน เพราะการที่มีเลือดออกมาจากส่วนเหล่านี้มาก ๆ ได้ต้องมีสาเหตุมาจากการฉีกขาดของอวัยวะภายในรุนแรงการทำแผล บาดแผลบนผิวหนังมีสาเหตุมาจากการกัดกัน ถูกของมีคมบาด ฯลฯ แผลอาจเล็กบ้างใหญ่บ้างต่างกันไป แต่หลักการทำแผลเบื้องต้นคล้ายคลึงกัน คือ ขั้นแรกถ้าเลือดออกมากต้องห้ามเลือดตามวิธีห้ามเลือดเสียก่อน ในกรณีบาดแผลธรรมดา เช่น แผลที่อุ้มเท้า ก่อนอื่นต้องทำความสะอาดแผลก่อน โดยล้างเศษสิ่งสกปรกออกจากปากแผลด้วยน้ำสะอาด ซับให้แห้ง ตรวจดูอย่าให้มิสิ่งแปลกปลอมพวกเศษแก้ว ดิน หิน ทราย ขนหลงเหลืออยู่ ใส่ยาสำหรับแผลสดพวกยาแดงหรือทิงเจอร์ไอโอดีนแล้วใช้ผ้าพันแผลพันทับก่อนพาไปหาหมอ เพราะบาดแผลอาจต้องการเย็บ แต่สำหรับบาดแผลที่เกิดจากการต่อสู้กันระหว่างแมวกับหมาหรือแมวกับแมวด้วยกัน ก่อนทำแผลควรสวมถุงมือยางเพื่อป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าด้วย ในกรณีบาดแผลสาหัสเนื่องจากอุบัติเหตุ เช่น ถูกรถชน แมวจะเจ็บปวดมากและดุร้าย เพื่อป้องกันการถูกกัดซึ่งไม่ได้ตั้งใจ รควรจะหาผ้าหนา ๆ หรือกระสอบคลุมหัวก่อน หรือจะใช้ผ้าพันรอบปากอย่างระมัดระวัง หลังจากนั้นจึงห้ามเลือดและทำแผลเท่าที่จำเป็นก่อนส่งหมอทันทีกระดูกหัก แมวที่ตกจากที่สูง ถูกรถชนอย่างแรง ถ้าไม่ตายก็จะทำให้กระดูกหัก กระดูกเลื่อน ซึ่งมักนเกิดขึ้นกับส่วนของขา วิธีการปฐมพยาบาลที่ถูกต้องคือเข้าเฝือก สามารถทำได้โดยใช้วัสดุพื้นบ้านข้างตัว เช่น กระดาษหนังสือพิมพ์นำมาม้วนเป็นท่อนจนแข็งพอประมาณมาดามกับขาส่วนที่หัก แล้วใช้ผ้าเทปพันรัดไว้ไม่ให้หลุดหรือขยับได้ นอกจากนี้ยังอาจใช้ไม้เล็ก ๆ หรือท่อพลาสติแทนก็ได้ หลักการเข้าเฝือกก็เพื่อไม่ให้เกิดการขยับเขยื้อนของกระดูกส่วนที่หัก และต้องไม่บีบรัดเส้นเลือดไหลกลับไม่ได้ เพื่อป้องกันการขยับของเฝือกควรพันเฝือกให้พ้นข้อที่อยู่เหนือและใต้ตำแหน่งที่หัก หลังจากเข้าเฝือกชั่วคราวแล้วจึงรีบนำส่งหมอช็อค หลังจากที่แมวได้รับอุบัติเหตุ ไม่ว่าจะเสียเลือดหรือถูกกระทบกระเทือนต่าง ๆ โดยไม่มีเลือดออกก็อาจทำให้เกิดอาการช็อคขึ้นได้ อาการช็อคสังเกตได้คือ การทรงตัวไม่อยู่ ปากและขาเย็น เหงือก ลิ้นและเปลือกตาด้านในซีดไม่มีเลือด ตัวเย็น บางตัวมีอาการหอบและกระสับกระส่าย อ่อนแรงลงและอาจตายได้ สิ่งที่ต้องปฏิบัติคือ แก้ไขหาต้นเหตุของการช็อค เช่น เสียเลือดก็ต้องห้ามเลือด ช่วยให้การไหลเวียนของโลหิต เช่น ให้แมวนอนหัวต่ำกว่าลำตัว เลือดจะไปเลี้ยงได้ดีขึ้นพร้อมทั้งนวดเฟ้นส่วนปลายเท้าเบา ๆ พยายามรักษาความอบอุ่นของร่างกายโดยใช้ผ้าห่อตัวจากนั้นจึงนำส่งหมอกระดูกติดปากติดคอ แมวที่มีอาการใช้มือเท้าลูบหน้าปัดหน้าตัวเอง มีอาการไอจามอย่างลำบาก ก้มหน้าก้มตาไอ น้ำลายไหลหรือไหลเป็นฟองแสดงว่ามีสิ่งของพวกกระดูก ก้างปลา หรือเศษสิ่งของที่แมวกินเข้าไปติดขวางอยู่ในปากหรือคอ การแก้ไขต้องปลอลแมวเพื่อให้ลดความตกใจ หรือจับตัวใช้ผ้าห่อหุ้มตัวกันแว้งกัดเพราะเจ็บ วางแมวลงบนโต๊ะตรวจดูในปากของแมวว่ามีอะไรติดอยู่บ้าง ส่วนใหญ่แล้วเศษสิ่งของ เช่น เศษกระดูกมักขวางอยู่ระหว่างฟันบนทั้ง 2 ข้างโดยแนบติดกับเพดานปากหรือติดในลักษณะทิ่มแทงซอกเหงือกซอกฟัน อาจค่อย ๆ ใช้นิ้วหรือคีมเล็ก ๆ สอดไปในปากแล้วดึงออกมา แต่ถ้าแมวไม่ยอมอยู่นิ่งและไม่ยอมให้จับปากเลยสัตวแพทย์จะแก้ไขปัญหาเช่นนี้ได้ดีตกน้ำ หลังจากช่วยแมวขึ้นมาจากน้ำแล้ว ทำให้น้ำออกจากปอดโดยวิธีจังขาหลังทั้งสองข้างยกไว้ให้ศรีษะห้อยลง น้ำก็จะไหลออกมาจากปาก ถ้าทำได้ก็ควรให้คนอื่นช่วยจับลิ้นมาดึงไว้ทางข้าง ๆ ปาก ให้แมวนอนหงายลงบนพื้นระหว่างเข่าทั้งสองลงบนอกแมว ค่อย ๆ กดมืออย่างช้า ๆ เบา ๆ ค่อย ๆ ยกมือขึ้นทำเช่นนี้ไปเรื่อย ๆ ในเวลา 1 นาทีประมาณว่าทำได้ 30 ครั้ง ระวังอย่ากดแรงเพราะกระดูกซี่ดครงแมวเปราะอาจทำให้โลหิตไหลออกจากปอดได้ เมื่อแมวหายใจได้เป็นปกติแล้วใช้ผ้าห่มห่อหุ้มแมวให้อบอุ่นนอนนิ่ง ๆ เงียบ ๆ 2 ถึง 3 ชั่วโมงกรอกยา ความเจ็บไข้ได้ป่วยกับยาเป็นของคู่กัน เมื่อเจ็งป่วยต้องใช้ยารักษาอาจให้ยากิน ฉีดหรือยาทา การให้กินยานั้นถ้าผู้ป่วยไม่ยอมกินแล้วการกินยาจะสำเร็จได้ทางเดียวก็โดยวิธีบังคับให้กินหรือกรอกยา แมวเป็นสัตว์เลี้ยงที่เชื่องแต่ถ้าถูกบังคับก็ต้องข่วนหรือกัดได้ เล็บแมวคมมากและอาจสกปรกด้วย วิธีป้องกันไม่ให้แมวข่วนขณะกรอกยาทำได้โดยให้ผ้าคลุมตัวแมวไว้ เว้นส่วนหน้าไว้สำหรับกรอกยาหรือาจจับตัวใส่กระสอบให้โผล่แต่ส่วนหน้าออกมาก็ได้ ต่อจากนั้นให้ผู้ช่วยจับตัวแมวไว้ให้แน่นไม่ให้ข่วนส่วนหัวก็จับไว้ให้นิ่ง ถ้าเป็นยาน้ำให้รินใส่ช้อนป้อนยาเข้าปาก ใช้มืออีกข้างหนึ่งจับขากรรไกรล่างของแมวดึงออกมาให้ปากอ้าออกเสียก่อน คาช้อนไว้จนกว่าแมวจะกลืนยาหมด ถ้ามีกระบอกฉีดพลาสติกใช้แทนช้อนได้ก็จะสะดวกขึ้น เพราะใช้ดูดและฉีดพ่นยาเข้าไปในปากได้ลึกทำให้แมวกลืนยาได้เร็ว ถ้าเป็นยาเม็ดก็ต้องป้อนให้กินเช่นเดียวกัน เพียงแต่ให้เม็ดยาเข้าลึกถึงโคนลิ้นแล้วหุบปากไว้สักครู่จนแน่ใจว่าแมวกลืนยาหมดถึงค่อยปล่อยไป แต่อย่าลืมให้กำลังใจแมวบ้าง เช่น ตบหัวหรือลูบหัวเบา ๆ มันจะรู้สึกว่าไม่ได้ถูกรังแกจนเกินไป
เรียบเรียงโดย : farmthaionline.com ข้อมูลจาก : การเลี้ยวแมว (บัณฑิตย์ สุริยพันธ์)ภาพประกอบจาก : อินเตอร์เน็ต